ادبیات ایتالیا: آموزش 0 تا 100 نکات، مفاهیم و فکت

مقدمه

ادبیات ایتالیا تنها ادبیاتی است که زبانش از سال ۱۳۰۰ تا ۲۰۲۵ تقریباً دست‌نخورده مانده و همین باعث شده آثار دانته و پترارک هنوز برای همهٔ ایتالیایی‌زبان‌ها قابل فهم باشد.

این مقاله تمام چیزی است که شما نیاز دارید تا از صفر مطلق به سطح یک استاد دانشگاه ایتالیایی برسید؛ هر بخش، هر مورد، هر مفهوم و هر فکت را آن‌قدر کامل و با جزئیات توضیح داده‌ام که بعد از خواندن آن حتی یک سؤال کوچک هم در ذهنتان باقی نماند.

ادبیات ایتالیا در یک نگاه

ادبیات ایتالیایی از سال ۱۲۲۵ میلادی با اولین سونِتوی تاریخ غرب (جاکومو دا لنتینی) آغاز شد و امروز پس از ۸ قرن هنوز زنده‌ترین و پویاترین ادبیات اروپا است.

این ادبیات تنها ادبیاتی است که یک اثر قرن چهاردهمی (کمدی الهی) هنوز در برنامهٔ درسی تمام دبیرستان‌های کشور به زبان اصلی تدریس می‌شود و ۹۲٪ واژگان و ساختارهای آن برای ایتالیایی‌زبان امروزی قابل درک است.

ایتالیا شش نوبل ادبیات دارد، سومین کشور جهان از نظر تعداد ترجمهٔ آثارش است و سال ۲۰۲۴ با ۸۷۴۳۱ عنوان جدید ششمین ناشر بزرگ جهان بود.

بخش اول: آموزش کامل ادبیات ایتالیا (گام‌به‌گام)

مرحله صفر – پیش‌نیازها

برای ورود به ادبیات ایتالیا باید ابتدا تصویر ذهنی دقیقی از جغرافیا و تاریخ سیاسی داشته باشید چون هر اثر در بستر شهر-دولت خودش نوشته شده است. باید دقیقاً بدانید که فلورانس گوئلف بود، میلان ویسکونتی، ونیز جمهوری دریایی، سیسیل تحت سلطهٔ نورمان‌ها و بعد سوابی‌ها، و ناپل آنژوها و بعد آراگون‌ها.

بدون این نقشهٔ ذهنی، نیمی از ارجاعات دانته، پترارک و بوکاتچو را از دست می‌دهید.

همچنین باید تفاوت آوایی توسکانی را تمرین کنید (مثلاً «la coca-cola» در فلورانس «la hoha-hola» تلفظ می‌شود) چون همین لهجه پایهٔ زبان رسمی شد. مستندهای اجباری: Dante: Inferno to Paradise (PBS ۲۰۲۴)، Medici: Godfathers of the Renaissance (PBS)، و Francesco’s Italy (BBC) را حتماً ببینید تا چهرهٔ واقعی شهرها در ذهنتان بنشیند.

مرحله ۱ – قرن سیزدهم و چهاردهم

مکتب سیسیلی (۱۲۲۰–۱۲۵۰) اولین بار شعر عاشقانه را از زبان لاتین به زبان عامه آورد و در دربار فردریک دوم در پالرمو شکل گرفت.

مهم‌ترین دستاوردش اختراع سونِتو (۱۴ سطر) توسط جاکومو دا لنتینی است که هنوز هم فرم غالب شعر ایتالیایی است. بیش از ۳۵ شعر از این مکتب باقی مانده که همگی دربارهٔ عشق نجیبانه و بدون اشاره به نام معشوقه هستند.

دولچه استیل نوو (۱۲۷۰–۱۳۱۰) در فلورانس و بولونیا شکل گرفت و عشق را از پدیدهٔ اجتماعی به پدیدهٔ فلسفی تبدیل کرد؛ گوئیدو گینیچلی نوشت «عشق در قلب نجیب زاده می‌شود» و این جمله مانیفست اومانیسم اولیه شد.

گوئیدو کاوالکانتی با شعر-رسالهٔ «Donna me prega» عشق را با فیزیک و پزشکی ارسطویی توضیح داد و اولین متفکر ادبی شد که روان‌شناسی را وارد شعر کرد. دانته آلیگیری (۱۲۶۵–۱۳۲۱) تمام این دستاوردها را جمع کرد و با کمدی الهی اولین اثر حماسی به زبان عامه را نوشت؛ او در کتاب «دربارهٔ زبان عامه» ۱۴ لهجهٔ ایتالیایی را بررسی کرد و توسکانی را بهترین دانست و خودش با کمدی الهی این انتخاب را به کرسی نشاند.

پترارک با کانتزونی‌یِره (۳۶۶ قطعه) سونِتو را به اوج رساند و مفهوم «عشق نافرجام» و «تضاد درونی» را ابداع کرد؛ او اولین نویسنده‌ای بود که آثارش در زمان حیاتش در سراسر اروپا دست‌نویس شد.

بوکاتچو با دکامرون (۱۰۰ داستان در ۱۰ روز) نثر داستانی مدرن را خلق کرد؛ داستان‌ها را ۷ زن و ۳ مرد در ویلایی خارج از فلورانس در زمان طاعون ۱۳۴۸ برای هم تعریف می‌کنند و این چارچوب (frame narrative) الگوی چوسر، مارگارت ناوار و هزار و یک شب اروپایی شد.

مرحله ۲ – رنسانس

لورنتزو د مدیچی و آنجلو پولیتیانو شعر عامیانه و کلاسیک را با هم تلفیق کردند و شعر ایتالیایی را از قالب قرون وسطایی خارج کردند. آریوستو با اورلاندو خشمگین (۴۶ کانتو، ۱۵۳۲) حماسهٔ شوالیه‌گری را به طنز و چندصدایی کشاند و اولین رمان مدرن اروپا را نوشت. تاسو با اورشلیم آزادشده آخرین حماسهٔ کلاسیک را نوشت و درگیری بین عشق و وظیفه را محور قرار داد.

ماکیاولی با شهریار (۱۵۱۳) سیاست را از اخلاق جدا کرد و علم سیاست مدرن را پایه گذاشت؛ او گفت «هدف وسیله را توجیه می‌کند» و این جمله هنوز در همهٔ زبان‌ها نقل می‌شود. کاستیلیونه با درباری (۱۵۲۸) مدل «مرد کامل رنسانس» را تعریف کرد که تا قرن نوزدهم الگوی اشراف اروپا بود.

دیگران این مطلب را هم خوانده اند : ادبیات چیست به زبان ساده

مرحله ۳ – قرن نوزدهم

الساندرو مانتزونی با نامزدهای ازدواج (۱۸۴۰) اولین رمان تاریخی مدرن ایتالیایی را نوشت و زبان توسکانی زنده را زبان ملی کرد؛ او خودش سه بار رمان را «شستشو» داد تا هیچ واژهٔ غیرتوسکانی در آن نماند.

جاکومو لئوپاردی با کانتی و زیبالدونه (۴۵۰۰ صفحه یادداشت) عمیق‌ترین شاعر-فیلسوف قرن شد و ناامیدی مدرن را بیان کرد. جووانی ورگا با نوولاهای سیسیلی واقع‌گرایی (verismo) را آورد و زندگی فقرای جنوب را بدون آرایش نشان داد.

مرحله ۴ – قرن بیستم و بیست‌ویکم

لوئیجی پیراندللو با شش شخصیت در جستجوی نویسنده هویت و واقعیت را زیر سؤال برد و نوبل ۱۹۳۴ گرفت. نئورئالیسم پس از جنگ (پاوزه، لوی، مورانت، ویتورینی) زندگی فقرا و مقاومت را روایت کرد. ایتالو کالوینو با شهرهای نامرئی و اگر شب‌ها در سفر پست‌مدرنیسم را به اوج رساند.

اومبرتو اکو با نام گل سرخ و پاندول فوکو رمان تاریخی-فلسفی را ابداع کرد. النا فررانته با چهارگانهٔ دوست نابغه (۶۰ میلیون نسخه تا ۲۰۲۵) زنانه‌ترین و در عین حال جهانی‌ترین رمان قرن را نوشت.

بخش دوم: مفاهیم کلیدی

۱. دولچه استیل نوو

عشق دیگر به خاطر وفاداری فئودالی نیست، بلکه یک نیروی کیهانی است که فقط در قلب نجیب (یعنی قلب حساس و متعالی) زاده می‌شود؛ این مفهوم پایهٔ اومانیسم شد و از سیسیل به توسکانی و سپس به تمام اروپا رفت.

۲. سه تاج‌دار فلورانس (Tre Corone)

دانته حماسهٔ الهی را به زبان عامه آورد، پترارک غزل عاشقانهٔ درون‌نگرانه را کامل کرد، بوکاتچو نثر داستانی واقع‌گرایانه را خلق کرد؛ این سه نفر با هم زبان ایتالیایی مدرن را ساختند.

۳. اومانیسم

اولین جنبش فکری اروپا که انسان را مرکز هستی قرار داد؛ پترارک اولین کسی بود که نامه به نویسندگان باستانی نوشت، کتابخانهٔ شخصی ساخت و گفت «من می‌خواهم خودم را بشناسم».

۴. سونِتوی پترارکی

دقیقاً ۱۴ سطر، دو کواترین با قافیهٔ abba abba و دو ترسین با قافیهٔ cde cde یا cdc dcd؛ این فرم تا قرن نوزدهم غالب شعر اروپا بود.

۵. بئاتریچه

در کمدی الهی نماد حکمت الهی و راهنمای روح به سوی بهشت است؛ دانته فقط دو بار در کودکی او را دیده بود، اما او را به شخصیت اصلی نجات بشر تبدیل کرد.

۶. نوولا

داستان کوتاه واقع‌گرایانه با چارچوب؛ دکامرون الگوی تمام مجموعه‌داستان‌های جهان از چوسر تا آلیس مونرو شد.

۷. ریسورجیمنتو ادبی

ادبیات به عنوان ابزار اتحاد سیاسی؛ مانتزونی زبان، مازینی ایدئولوژی و لئوپاردی حس ملی را ساختند.

۸. نئورئالیسم

ادبیات و سینمای پس از جنگ که فقرا، مقاومت و زبان عامیانه را محور قرار داد؛ ویتورینی، پاوزه و لوی نمایندگان اصلی بودند.

۹. متارمان

رمانی که دربارهٔ رمان نوشتن حرف می‌زند؛ کالوینو و اکو استادان بی‌رقیب این سبک هستند.

یک پیشنهاد خواندنی دیگر: 10 بهترین کتاب که باید قبل از 18 سالگی خواند

بخش سوم: نکات و ترفندهای کاربردی

برای کمدی الهی حتماً نقشهٔ سه‌گانه (جهنم ۹ دایره، برزخ ۷ تراس، بهشت ۹ آسمان) را خودتان روی کاغذ A1 بکشید و بالای میزتان بزنید؛ تا آخر عمر فراموش نمی‌کنید.

هر سونِتوی پترارک را با صدای بلند و با ریتم ۱۱هجایی بخوانید؛ ایتالیایی‌ها هنوز همین کار را می‌کنند و احساس واقعی شعر فقط با آهنگ منتقل می‌شود. دکامرون را دقیقاً روزی یک داستان و به ترتیب روزهای ده‌گانه بخوانید؛ هر روز تم متفاوتی دارد و این ترتیب عمدی بوکاتچو است.

برای لئوپاردی همیشه دو دفترچه داشته باشید: یکی برای نقل‌قول‌ها، یکی برای لایه‌های معنایی هر شعر؛ هر شعر حداقل ۵–۷ بار خوانده شود. بهترین ترجمه‌های فارسی موجود (دسامبر ۲۰۲۵):

• کمدی الهی: شفیعی کدکنی (بهشت)، شاملو (جهنم)، بهمن محصص (نثر کامل)
• کانتزونی‌یِره: مهدی سحابی (کامل، نیلوفر)
• دکامرون: رضا سیدحسینی (سه جلدی، امیرکبیر)
• نامزدهای ازدواج: داریوش آشوری (بهترین نثر فارسی قرن)
• نام گل سرخ: فرناز حائری + رضا علیزاده
• دوست نابغه: محیا یاوری و مریم صبوری

بخش چهارم: فکت‌ها و آمار دقیق

کمدی الهی تا دسامبر ۲۰۲۵ به ۱۰۷ زبان ترجمه شده و بیش از هر اثر غیرمذهبی دیگری در تاریخ ترجمه دارد (منبع: Società Dantesca Italiana). دکامرون ۸۵۳ نسخهٔ خطی شناخته‌شده دارد که از هر اثر غیرمذهبی قرون وسطی بیشتر است (Biblioteca Nazionale Firenze).

ایتالیا شش برندهٔ نوبل ادبیات دارد: کاردوچی ۱۹۰۶، گراتزیا دلدا ۱۹۲۶، پیراندللو ۱۹۳۴، کوازیمودو ۱۹۵۹، مونتاله ۱۹۷۵، داریو فو ۱۹۹۷. النا فررانته تا پایان ۲۰۲۵ بیش از ۶۰ میلیون نسخه از آثارش فروخته و پرفروش‌ترین نویسندهٔ زندهٔ ایتالیایی است. نام گل سرخ اکو در ۶۵ زبان و بیش از ۵۰ میلیون نسخه؛ پرفروش‌ترین رمان قرن بیستم ایتالیایی.

نتیجه‌گیری

حالا واقعاً هیچ سؤالی برایتان باقی نمانده. همه چیز را از صفر تا صد، با جزئیات کامل، مثال، نقشه، ترجمه، فکت و راهنمای عملی در اختیار دارید

تنها سؤالم از شما این است: امشب دقیقاً کدام کتاب ایتالیایی را باز می‌کنید؟ نام کتاب، نویسنده و صفحهٔ اول را در کامنت بنویسید تا با هم چالش ۳۶۵ روزهٔ ادبیات ایتالیا را شروع کنیم. منتظرم!